Projekt pomnika Żołnierzy Wyklętych

miejsce i rok powstania: Wrocław

współautor: Architekt Rafał Stachowicz

opis koncepcji:

IDEA – PRZYWRÓCENIE PAMIĘCI Na pełen obraz żołnierzy organizacji konspiracyjnych, którzy nie złożyli broni i podjęli walkę z komunistami składa się cała ich tragiczna historia. Prawda o nich była sukcesywnie fałszowana i wymazywana przez dziesięciolecia reżimu komunistycznego. W skutek działań potężnej machiny propagandowej komunistycznych oprawców w pamięci pozostały nam jedynie strzępy informacji i wspomnień. Pomnik pokazuje nie tylko chwałę i bohaterstwo żołnierzy antykomunistycznego podziemia, ale także dramat ich „niebytu”. Tak jak prawda o nich zaczyna funkcjonować w świadomości społecznej i wychodzi na światło dzienne, tak postacie przedstawione na pomniku materializują się i stają przed nami już nie jako zapomniane cienie, ale jako konkretni, Żołnierze ze wszystkimi ich atrybutami. Tym samym Żołnierze Wykleci przywracani są narodowej pamięci i odzyskują należne im miejsce w panteonie narodowych bohaterów. Dzieje się to powoli, systematycznie jak podczas ekshumacji czy mozolnej pracy w archiwach. Najpierw jedynie niewielkie fragmenty umundurowania, zdegradowane w swojej formie, powykręcane, zniekształcone szczątki ciał posiadające rany zadane przez oprawców, pozbawione nazwisk i twarzy, później większe fragmenty postaci, które w końcu stają przed nami jako bezdyskusyjni, konkretni bohaterowie, herosi, którzy jak mitologiczny Feniks zrodzony z popiołów trwają nadal dzięki naszej pamięci.

ROZWIĄZANIA PRZESTRZENNE I MATERIAŁOWE Percepcja pomnika odbywa się się w kilku warstwach. Zaprojektowany pomnik jest instalacją przestrzenną, umieszczoną centralnie na placu na rzucie trójkąta. Lokalizacja pomnika na działce, będącej częścią infrastruktury drogowej narzuca sposób, w jaki pomnik będzie odbierany przez widza, który najczęściej jest tutaj w ciągłym ruchu. Przeważnie będzie to jedynie chwila refleksji, spojrzenie z okien tramwaju, samochodu; jednak część osób zdecyduje się wejść w przestrzeń pomnika jak do gęstego lasu i doświadczyć pełnej grozy, przytłaczającej atmosfery, oderwanej od zgiełku ulicy. Dopiero spojrzenie z oddalenia pozwala dostrzec pełen obraz ułożony z szeregu wertykalnych, nieregularnych słupów oraz rozedrganych rzeźbiarskich form, które jak strzępy informacji tworzą enigmatyczną pełną grozy i niepewności przestrzeń, z której stopniowo wyłaniają się, fragmenty umundurowania z detalami i symbolami charakterystycznymi dla walczącego podziemia. Bliżej frontu pomnika konkretyzują się zarysy postaci, aby na czele pojawić się jako monumentalne rzeźby dowódców antykomunistycznego podziemia – rzeźby bohaterów narodowych niezłamanych przez komunistyczny reżim. Pomnik zaprojektowany został jako kompozycja ze słupów oraz ekspresyjnie potraktowanych rzeźb figuratywnych i form odlewanych z żeliwa.